သမိုင်းဟာ ဖိလစ်ပိုင်မှာ လုံးဝကွက်တိကို တစ်ပတ်ပြန်လည်ပါပြီ။

လွန်ခဲ့တဲ့ (၃၆)နှစ်က လောဘကြီးအကျင့်ပျက်၊ ရက်စက် လို့ဆိုပြီး ပြည်သူက ဖြုတ်ချလိုက်တဲ့ အာဏာရ မိသားစုဟာ သမ္မတအိမ်တော်ကို နောက်တစ်ခေါက် ဝင်လာတာပါ။ အဘိုးကြီး မားကို့စ်ခေတ်က အလွဲသုံးစား ချိုးဖောက်ခဲ့တာတွေကို တာဝန်ခံခိုင်းဖို့အတွက် လှုပ်ရှားတောင်းဆိုနေကြတဲ့ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသားတွေ အတွက်တော့ ထိုးနှက်ချက်ကြီးပါပဲ။

တိတ်ကာလက ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာတွေအတွက် မားကို့စ် မိသားစုဟာ တခါမှ မတောင်းပန်ခဲ့သလို နိုင်ငံတော်ဘဏ္ဍာထဲက သူတို့ခိုးဝှက်ခဲ့တယ်လို့ စွပ်စွဲခံထားရတဲ့ ကိစ္စတွေမှာလည်း ပြန်ပေးဖို့ အရိပ်အယောင်တောင် မရှိခဲ့ပါဘူး။

ဖာဒီနန် ဘွန်ဘွန်း မားကို့စ်ဂျူနီယာ ဘယ်လိုများ လုပ်ခဲ့တာပါလိမ့်။ ဖိလစ်ပိုင်ပြည်သူ သန်း (၁၁၀) နဲ့ ကမ္ဘာ့ရေးရာတွေအပေါ် ဘယ်လို ရိုက်ခတ်မှုတွေ ရှိနိုင်မလဲ။

မိုးလုံးပြည့်မုသာဝါဒ

၁၉၈၆ ခုနှစ်မှာ မားကို့စ်အစိုးရကို ပြည်သူ့ဒေါသက ပြင်းပြင်းထန်ထန် ကျရောက်ခဲ့တာမို့ ဖာဒီနန်မားကို့စ် နဲ့ သူ့မိသားစု အဆောင်အယောင်တွေက ပြုတ်ကျပြီး ဖိလစ်ပိုင်ကနေ ထွက်ပြေးရပါတယ်။ (၅)နှစ်လောက် ပြည်ပမှာ နေခဲ့ပြီးတော့ အဲဒီမိသားစုက ပြန်ရောက်လာခဲ့ပြီး နိုင်ငံရေး အဝန်းအဝိုင်းထဲကို ပြန်ဝင်ဖို့ လုပ်ခဲ့ပါတယ်။ ဘွန်ဘွန်းမားကို့စ် ဟာ အသက် (၂၃) နှစ်လောက်ကတည်းက နိုင်ငံခြား ရောက်နေတဲ့ အချိန်တွေကလွဲလို့ ရွေးကောက်ခံရုံး ရာထူးနေရာတွေ ရခဲ့ပါတယ်။ သမ္မတရာထူးအဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရဖို့ဆိုတာ သူ့ တစ်ဘဝလုံး ကြိုးစားခဲ့တဲ့ အလုပ်ဖြစ်ပါတယ်။ တခြားမားကို့စ် မိသားစုဝင်တွေဟာလည်း နိုင်ငံရေး ရာထူးအသီးသီး ကို သူတို့ ပြန်လာခွင့်ရခဲ့ကတည်းက နေရာတွေ ယူထားကြတာဖြစ်ပြီး မိခင်ကြီး အီမယ်ဒါမားကို့စ် နဲ့ အမဖြစ်သူ အင်မီးမားကို့စ် တို့ပါ အပါအဝင်ဖြစ်ပါတယ်။

အီမယ်ဒါ မားကို့စ်ဟာ ၁၉၉၂ ခုနှစ်မှာ ပြန်ရောက်ပြီး နောက်တစ်နှစ်အကြာမှာ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတောင် ဝင်လိုက်ပါသေးတယ်။ သူတို့ဟာ နောက်ထပ်အင်အားကြီး မိသားစုတစ်စုနဲ့ မဟာမိတ်ဖွဲ့လိုက်ရာမှာ အကျိုးကျေးဇူးတွေ အများကြီး ရသွားပါတယ်။ ဒူတာတေး မိသားစုနဲ့ပါ။ ဒူတာတေးက သိတဲ့အတိုင်း လက်ရှိ ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတကြီးပါ။ ဒီလို ပေါင်းစည်းလိုက်ခြင်းဟာ မားကို့စ် မိသားစုရဲ့ သြဇာသက်ရောက်တဲ့ နယ်မြေတွေကို အီကော့စ်နော်တီ၊ လီတီ၊ ဒူတာတေးရဲ့ အမာခံနယ်မြေ မင်ဒါနာအို အထိ ဖြန့်ကျက်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ “ခုလိုမျိုးနေရာအထိ ရောက်လာနိုင်ခြင်းရဲ့ ၅၀ ရာခိုင်နူန်းက ဒူတာတေးမိသားစုနဲ့ မဟာမိတ်ဖွဲ့နိုင်လို့ပါ” လို့ နိုင်ငံရေး မဟာဗျူဟာလေ့လာသူ အလန်ဂျာမန် က ဆိုတယ်။ “ဒူတာတေး ယန္တရားက အားကောင်းတယ်။ သူက လူချစ်လူခင်များတဲ့ သမ္မတတစ်ယောက်ပါ” ဟု ၎င်းက ဆိုပါတယ်။

ပြီးတော့ မားကို့စ်ခေတ်ကို ပြန်ပြီး အကောင်းတွေပြော အမွှမ်းတင်တဲ့ လူမှုကွန်ရက် မီဒီယာ လှုပ်ရှားမှုတွေလည်း ရှိခဲ့ပါတယ်။ သူတို့ပြန်ပြောတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေမှာ အရေးပေါ်အမိန့်ချထားတဲ့ကာလ၊ ဆိုးရွားတဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုကာလ၊ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုတွေနဲ့ စီးပွါးရေး ပြိုကျတဲ့ကာလ လို့တော့ မပါပါဘူး။ ရာဇဝတ်မှုတွေ ကင်းပြီး ကြွယ်ဝချမ်းသာတဲ့ ကာလအဖြစ် ဖော်ပြထားတာပါ။ ဒီလိုတွေ လုပ်နေတာ လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ် တစ်ခု လောက်ကတည်းကပါ။ လိမ်လည်တည်းဖြတ်ပြီး လုပ်ထားတဲ့ ဗီဒီယိုတွေ Youtube မှာ ပေါ်ထွက်လာပြီးတော့ သူတို့ကို ထောက်ခံတဲ့ Facebook စာမျက်နှာတွေမှာ ပြန်တင်နေကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီလို တင်ပြချက်တွေက မားကို့စ် ကျရှူံးသွားမှု အပေါ် နာမည်ဖျက်ပြီး ပြောနေကြတာဟာ မတရားဘဲ၊ လောဘတကြီး ကိုယ်ကျိုးရှာသွားတယ်ဆိုတာ မမှန်ဘူးလို့ ဖိလစ်ပိုင်ပြည်သူ သန်းပေါင်းများစွာကို ယုံကြည်သွားစေခဲ့ပါတယ်။ “ဒီဗီဒီယိုတွေထဲမှာ အလိမ်အညာတွေ၊ ပုံဖျက်ထားတာတွေ အများကြီးပါနေတယ်” လို့ ဖိလစ်ပိုင်တက္ကသိုလ် ဆက်သွယ်ရေးသုတေသနဌာနက ဖာတီမာဂေါ က ပြောကြားပါတယ်။

ဒီလို ယုံတမ်းတွေကို ဖိလစ်ပိုင်ရဲ့ လူဆင်းရဲဒေသတွေမှာ လုံးဝကို ယုံကြည်နေကြပြီးတော့ ၊ မားကို့စ်တွေမှာ နိုင်ငံရပ်ခြား ဘဏ်စာရင်းတွေထဲ သိမ်းထားတဲ့ ငွေတွေ၊ ရွှေတွေ အများကြီးရှိနေပြီးတော့ သူတို့ လုပ်ပိုင်ခွင့် အာဏာ ပြန်ရရင် ဖိလစ်ပိုင် ပြည်သူတွေအတွက် အကျိုးဖြစ်ထွန်းလာလိမ့်မယ်လို့ လက်ခံနေကြပါတယ်။

ဖိလစ်ပိုင်က အချက်အလက် စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးတဲ့ လုပ်ငန်း Tsek.ph ရဲ့ တွေ့ရှိချက်အရ ဧပြီလကုန်အထိ အွန်လိုင်းပေါ်က သတင်းမှားသတင်းတုများ ရဲ့ ၉၂ရာခိုင်နူန်း က မားကို့စ် မဲဆွယ်စည်းရုံးမှုတွေကို အားပေး ထားပြီးတော့ ၉၆ ရာခိုင်နူန်းသော သတင်းမှားတွေဟာ ရွေးကောက်ပွဲဝင်နေတဲ့ ဒုတိယသမ္မတ လီနီရိုဘရိုဒို ကို မကောင်းမြင်စေတဲ့ အရာတွေဖြစ်နေပြီး သူမ အပေါ် ညစ်ညစ်ပတ်ပတ် ပုတ်ခတ်ထားတာတွေပါ ပါဝင်ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ၁၉၈၆ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း တက်လာတဲ့ အစိုးရများက ဆင်းရဲသူ ဖိလစ်ပိုင်ပြည်သူများ ဘဝ တိုးတက်လာ အောင် သိသိသာသာ မလုပ်ပေးနိုင်ခဲ့မှုအတွက်လည်း မားကို့စ်အတွက် လုပ်ပေးတဲ့ သတင်းတုလှုပ်ရှားမှုများက အမြတ်ထွက်ခဲ့ပါတယ်။

ဘွန်ဘွန်း မားကို့စ် ဟာ အပြောင်းအလဲကိုဆောင်ကျဉ်းမယ့် သမ္မတလောင်း၊ နိုင်ငံရေးအရ ဘက်မတူမှုတွေနဲ့ ကပ်ရောဂါဘေးကြောင့် ထိခိုက်နေရတဲ့ နိုင်ငံကို ပျော်ရွှင်မှုတွေ၊ ညီညွတ်မှုတွေ ကတိပေးနိုင်မယ့်သူ ၊ အဖြစ် အောင်မြင်စွာ သူ့ကိုယ်သူ သရုပ်ဖော်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

မူဝါဒရေးရာ သမ္မတလောင်း စကားစစ်ထိုးပွဲတွေ နဲ့ မီဒီယာ အင်တာဗျူးတွေကနေ ခပ်ဝေးဝေးနေပြီး မိသားစု သမိုင်း မကောင်းခဲ့တာကို ရှောင်ရှားခဲ့ပြီး၊ သူသမ္မတဖြစ်မယ့်အရေး ဆန့်ကျင်နေကြတဲ့ သန်းပေါင်းများစွာသော လူအများရှိလင့်ကစား သဟဇာတဖြစ်နေတယ်ဆိုတဲ့ အမြင်မှားမှုကို အောင်အောင်မြင်မြင် ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့ ပါတယ်။

ပြိုင်ဘက်တွေ အများကြီးရှိနေတာလည်း သိသာတဲ့ အားကောင်းချက်ပါပဲ။ မားကို့စ်ဆန့်ကျင်ရေး မဲတွေဟာ သမ္မတလောင်း ၉ ဦးဆီကို ရောက်သွားခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအထဲကမှ အားအကောင်းဆုံး လီနီရိုဘရီဒို အနေနဲ့ မားကို့စ်ရဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေကို တန်ပြန်ဖို့အတွက် အချိန်က နည်းနည်းပဲ ရခဲ့ပါတယ်။

ဒီမိုကရေစီရဲ့ ကံကြမ္မာ

မားကို့စ် သမ္မတဖြစ်တာကနေ ဘာတွေများ မျှော်လင့်လို့ ရပါမလဲ။ မဲဆွယ်ပွဲ ကာလတလျှောက်လုံး သူဟာ မူဝါဒ ပလက်ဖောင်းအနေနဲ့ နည်းနည်းလေးပဲ ပြောခဲ့ပါတယ်။ ကတိကဝတ်ရယ်လို့ တိတိပပ မရှိလှပါဘူး။ သမ္မတဒူတာတေး ရဲ့ မူဝါဒတွေနဲ့ပဲ ရှေ့ဆက်ဖို့ များပါတယ်။

အဘိုးကြီးမားကို့စ် အာဏာရခဲ့တုန်းက ခိုးဝှက်သွားတဲ့ ငွေကြေးတွေကို ပြန်ရဖို့အတွက် ဆောင်ရွကနေတဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေက ဘာဖြစ်သွားမလဲဆိုတာ စိုးရိမ်စရာ ရှိပါတယ်။

၁၉၈၆ လူထုလှုပ်ရှားမှု အပြီးမှာ ပေါ်ပေါက်ခဲ့တဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့အစိုးရဆိုင်ရာသမ္မတရုံးကော်မရှင် (PCGG) အနေနဲ့ မလျော်ကန်စွာရရှိထားသောကြွယ်ဝမှုများ လို့ ခေါင်းစဉ်တပ်ထားတဲ့ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၀ ဘီလီယံ ကနေ ၁၅ ဘီလီယံကြား ငွေတွေထဲက တချို့ကိုပဲ ပြန်ရသေးပါတယ်။ ဒီပမာဏတွေထဲမှာ ရတနာရွှေငွေတွေ၊ တန်ဖိုးကြီးပန်းချီကားတွေ၊ အီမယ်ဒါရဲ့ နာမည်ကြီးဖိနပ်တွေလည်း ပါပြီးတော့ ဒါကို တရားဝင်လမ်းကြောင်းနဲ့ ပြန်ရဖို့ ဆောင်ရွက်နေရဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။

PCGG ရဲ့ လုပ်ငန်းတာဝန်ကို ချဲ့ထွင်ပြီးတော့ တခြားမိသားစုတွေကို စစ်ဆေးမယ်လို့ ဘွန်ဘွန်း က အကြံပြု ထားပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ မားကို့စ်တွေရဲ့ ရရှိ ပိုင်ဆိုင်ထားမှုတွေကို တာဝန်ခံစေဖို့ရာမှာ တိုးတက်မှုက အကန့်အသတ် နဲ့ ဖြစ်နေပြီး၊ ခုတခါ မားကို့စ်တွေ သမ္မတရုံးမှာ ပြန်ထိုင်နေကြပြီ ဖြစ်တဲ့အခါ တိုးတက်ဖို့ရာ တွေးရခက်လှပါတယ်။

မားကို့စ်ပိုင် အိမ်ခြံမြေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မပေးဆောင်ရတဲ့ အခွန်ငွေ ကိစ္စတွေ ရှိပါတယ်။ ဘွန်ဘွန်း ကိုယ်တိုင်လည်း ၁၉၉၅ ခုနှစ်မှာ အခွန်ငွေ ပြန်လည်ပေးအပ်ဖို့ ကိစ္စနဲ့ အပြစ်ရှိကြောင်း ဖော်ထုတ်တွေ့ရှိ ထားပါတယ်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာလည်း သူဟာ တရားရုံးအမိန့်တစ်ခုကို ကြုံနေရပါတယ်။ သူ့ ဖခင်ကြီးရဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုများ ဒဏ် ခံခဲ့ရသူများကို ပြန်လည်လျော်ကြေးပေးဖို့ ပျက်ကွက်နေတာမို့ တရားရုံး မိန့် မနာခံတဲ့ အမှု ရှိပါတယ်။ ဒါကြောင့် သမ္မတအနေနဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို တရားဝင်သွားနိုင်ဖို့ အရေးမှာ အမေရိကန်မဟာမိတ်နိုင်ငံ ဖိလစ်ပိုင်အနေနဲ့ ရှုပ်ထွေးစေပါတယ်။

ဒူတာတေး နဲ့ သူ့ရဲ့ အနီးကပ် ဆက်ဆံရေးဟာလည်း စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။ သမ္မတဒူတာတေးရဲ့ ဝေဖန်ခံနေရတဲ့ မူးယစ်ဆေးဝါးတိုက်ဖျက်ရေး စစ်ဆင်ရေးကို ဆက်လက်ဆောင်ရွက်မယ်လို့ ဘွန်ဘွန်း က ကတိပေးထားပြီး အကြမ်းဖက်မှု လျော့နည်းတဲ့ နည်းလမ်းတွေ ကို အားပေးမယ်လို့ သူက အရိပ်အမြွတ်ပြောသွားခဲ့ပါတယ်။

သမ္မတဒူတာတေးရဲ့ သမီး ဆာရာဒူတာတေး ဟာ ဒုတိယသမ္မတရာထူးအတွက် နိုင်ဖို့ သေချာသလောက် ဖြစ်နေပြီး သူမ ရဲ့ လူကြိုက်များမှုကြောင့် ၂၀၂၈ မှာ သမ္မတလောင်း ဖြစ်ဖို့ အားကောင်းသူ ဖြစ်ပါတယ်။ သမ္မတ ဒူတာတေးကတော့ မားကို့စ်ကိုရော သူ့သမီးကိုရော ထောက်ခံပြောကြားပေးခြင်း မရှိဘဲ ခပ်ကင်းကင်း နေပါတယ်။

ဒုတိယသမ္မတတွေကို သီးခြားရွေးကောက်ကြပြီးတော့ မစ်စ်ဒူတာတေး ဟာ သူမရဲ့ နိုင်ငံရေး လမ်းကြောင်း အတွက် လက်ရှိအခြေအနေကနေ တက်လှမ်းသွားဖို့ လိုလားနေပါတယ်။ မဲဆွယ်စည်းရုံးရေးမှာ တရားဝင် မဟာမိတ်ပြုထားတာမို့ အုပ်ချုပ်ရေးမှာ ဘယ်လိုတွေ ခွဲဝေယူကြမယ်ဆိုတာကို သဘောတူညီမှု ယူဖို့ သူတို့အကြား လိုပါသေးတယ်။ တခြားကြီးကျယ်တဲ့ ပြဿနာတွေ ရှိပါသေးတယ်။

ဖိလစ်ပိုင်မှာ အမြဲတမ်း ပြဿနာတစ်ခုအနေနဲ့ရှိနေတဲ့ အကျင့်ပျက် ခြစားမှုဟာ မားကို့စ်လိုမျိုး ဂုဏ်သတင်းရှိတဲ့ မိသားစုရဲ့ အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှာ ဘယ်လိုဖြစ်သွားမလဲ။ သမ္မတဒူတာတေး လက်ထက်မှာ ထိခိုက်ခဲ့တဲ့ အရပ်သား အခွင့်အရေးတွေနဲ့ ဒီမိုကရေစီရဲ့ အလားအလာကရော ဘယ်ကိုသွားမလဲဆိုတဲ့ စိုးရိမ်ရစရာတွေ ရှိနေပါတယ်။

မားကို့စ်အစိုးရ ကို မလိုလားတဲ့ အတိုက်အခံတွေကို ဘွန်ဘွန်းက ဘယ်လို တုန့်ပြန်မလဲ။ သူ့မိသားစုရဲ့ နောက်ခံ တွေကို လိုက်စုံစမ်းမယ့် မီဒီယာတွေကရော ဘယ်လောက် လွတ်လပ်မလဲ။

မားကို့စ်မဲဆွယ်စည်းရုံးရေးအဖွဲ့ဟာ မီဒီယာတွေနဲ့ မပတ်သက်ဘဲ၊ သူတို့နဲ့ ရင်းနှီးတဲ့ မီဒီယာတွေကိုပဲ ဖွင့်ပေးခဲ့တာကို ကြည့်ရင် သိပ်အားရ စရာ မရှိပါဘူး။

ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံက မဲဆန္ဒရှင်တွေဟာ ဒီမိုကရေစီကြောင့် ကြန့်ကြာညှိနိူင်းရတာတွေကို မလေးစားဘဲ အရေးကိစ္စတွေ ပြီးမြောက်စေဖို့ အားကောင်းမောင်းသန် ဆောင်ရွက်ကြတဲ့ ခေါင်းဆောင်တွေကို ကြိုက်ကြတတ် ပါတယ်။ ၁၉၉၈ ရွေးကောက်ပွဲမှာ ဂျိုးဆက်အက်စ်ရာဒါ နဲ့ ဒီမိုကရေစီစံနူန်းတွေကို စိတ်မရှည်ကြောင်း ပေါ်တင် ပြောတဲ့ မစ္စတာ ဒူတာတေး နိုင်တဲ့ ၂၀၁၆ ရွေးကောက်ပွဲတွေကို ကြည့်ရင် သိသာပါတယ်။

ဘွန်ဘွန်းကတော့ ဒီလိုမျိုး လူကြိုက်များတဲ့ လူကြမ်းကြီး ပုံစံတော့မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ သူက သူ့အဖေရဲ့ အားကောင်းမောင်းသန်ခေါင်းဆောင်ကြီး ပုံစံ အုပ်စိုးမှု အမှတ်တရတွေကို ပြန်လည်အသက်ဝင်စေမယ့် သူပါ။ နောင်လာမယ့် ဖိလစ်ပိုင်ရွေးကာက်ပွဲတွေမှာ တရားဝင်မီဒီယာတွေရဲ့ ဖော်ပြမှုတွေက ဘေးရောက်ပြီး ၊ အချက်အလက်မဲ့ ပေါက်ကရတွေ ပြောတတ်တဲ့ အွန်လိုင်းပေါ်က ဇာတ်လမ်းတွေက ပိုပြီး နေရာယူနေတော့မယ် ဆိုတာကို သူ့ရဲ့ လူမှုကွန်ရက်မီဒီယာမဲဆွယ်လှုပ်ရှားမှုရဲ့ အောင်မြင်ခြင်းက သက်သေပြလို့ နေပါတယ်။

မားကို့စ်မိသားစု အာဏာပြန်ရလာတာဟာ ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းရဲ့ ဒီမိုကရေစီရေး အကောင်းမြင်တဲ့ အခြေအနေတွေ ပြီးဆုံးသွားစေခဲ့ပါတယ်။ ဒီလို ဒီမိုကရေစီရေး အကောင်းဘက်ကို ရှေးရှုတဲ့ အနေအထားဟာ မားကို့စ်ကို အမေရိကန်အစိုးရက ထောက်ခံဖို့ ငြင်းဆန်ခဲ့ပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးက ဒီမိုကရေစီရေး လှုပ်ရှားမှုတွေကို လိုလားခဲ့တဲ့ စစ်အေးခေတ်နှောင်းကာလတွေမှာ စတင်ခဲ့တာပါ။ ခုတော့ ဒီလိုမျှော်လင့်ခြင်းတွေလည်း ယူကရိန်း က စစ်ပွဲ၊ တရုတ်-အမေရိကန်ဆက်ဆံရေး ပျက်ပြားမှုတွေနဲ့ လူမှုကွန်ရက် သတင်းမှားတွေကနေ တဆင့် လူထုကြိုက် ခေါင်းဆောင်တွေ တက်လာကြတာနဲ့အတူ အဆုံးသတ်သွားပါပြီ။