ဇန်နဝါရီ ၂၅ ရက် ၊ စနေနေ့ နံနက်။

ဆီးရီးယားနိုင်ငံအရှေ့မြောက်ပိုင်းက အယ်လ်ဟောလ်ဒုက္ခသည်စခန်းဆီကို ရိုးရှင်းပြတ်သားတဲ့ သတင်းစကားတစ်ခုရောက်လာတယ်။

“အလုပ်တွေ ရပ်လိုက်”

လူ ၄၀,၀၀၀ ကျော် မှီခိုနေရတဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းမှာ အကူအညီအထောက်အပံ့ပေးတာတွေ အားလုံးရပ်လိုက်ဖို့ အမိန့်။

စခန်းမှာ ရှိနေသူ အမျာစုက ဆီးရီးယားနိုင်ငံထဲက ISIS အဖွဲ့ထိန်းချုပ်ဖူးတဲ့ နေရာတွေကနေ ထွက်ပြေးလာတဲ့ အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးသူငယ်များ။

သူတို့အတွက် သောက်သုံးရေ ၊ တကိုယ်ရေသန့်ရှင်းရေး ၊ မိလ္လာစနစ်နဲ့ လုံခြုံရေးအစီအမံတွေ အားလုံးဟာ ဖြစ်ချင်ရာဖြစ် ပစ်ချခံလိုက်ရပြီ။

အလားတူ ထိခိုက်မှုကို ဆီးရီးယားရဲ့ အယ်လ်ရွတ်ဂျ်ဒုက္ခသည်စခန်းမှာလည်း ခံစားလိုက်ရပြီ။

ISIS တပ်ဖွဲ့ဝင်ဟောင်းတွေကို ထိန်းသိမ်းထားတာကလည်း ဒီဒုက္ခသည်စခန်းနှစ်ခုစလုံးရဲ့ အနီးအနားမှာ။

“အကြမ်းဖက်အန္တရာယ်နဲ့ မတည်ငြိမ်မှုခြောက်လုံးက ရုတ်တရက် ကြီးကြီးမားမား ပေါ်လာပြီ။ ISIS တပ်ဖွဲ့ဝင်ဟောင်းတွေ ပြန်လွတ်သွားတာမျိုးတွေတောင် ဖြစ်လာနေတယ်” လို့ USAID ရဲ့ အရာရှိဟောင်းတစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ Susan Reichle က ဆိုလိုက်ပါတယ်။

ဒါကအမေရိကမှာ သမ္မတဒေါ်နယ်ထရမ့် တက်လာပြီးနောက် ချက်ချင်းဆိုသလို အမေရိကန်ရဲ့နိုင်ငံခြား အထောက်အပံ့အကူအညီအားလုံးနီးပါးကို ဆိုင်းငံ့လိုက်တာရဲ့ နောက်ဆက်တွဲမြင်ကွင်းတွေထဲက တစ်ခုပါ။

“အမေရိကန် ပဓာန” လက်မောင်းအား

“အမေရိကန်နိုင်ငံကို ကြီးမြတ်အောင် ပြန်လုပ်မယ်” ဆိုတဲ့ ထရမ့်ရဲ့ မန္တန်ကို ကမ္ဘာက ရင်းနှီးနေခဲ့တာ ကြာပါပြီ။ အမေရိကန်သည်သာ ပဓာန” ကြွေးကြော်သံရဲ့ တကယ့်လက်မောင်းအားကို ကမ္ဘာက စခံစားမိသွားတဲ့အချိန်ကတော့ ဒီကာလပါပဲ။

ကမ္ဘာတစ်လွှားစိုးရိမ်ထိတ်လန့်ခြင်းနဲ့ ကန့်ကွက်ဝေဖန်မှုတွေ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုဟာ ပြိးခဲ့တဲ့ အပတ်သောကြာနေ့မှာ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ စားပွဲခုံပေါ်ကနေ ခုန်ထွက်လာခဲ့ပါတယ်။ ကမ္ဘာအနှံ့က ကျန်းမာရေး ၊ ပညာရေး ၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး ၊ စွမ်းရည်မြှင့်သင်တန်း ၊ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုတိုက်ဖျက်ရေး ၊ လုံခြုံရေးအထောက်အပံ့နဲ့ အခြားနယ်ပယ်များစွာအတွက် အမေရိကန်က အထောက်အပံ့ပေးထားတဲ့ ဒေါ်လာဘီလီယံပေါင်းများစွာ ချက်ချင်း ရပ်ဆိုင်းသွားခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်က နှစ်စဉ်ပေးနေတဲ့ USAID နိုင်ငံခြားအကူအညီထောက်ပံ့ငွေအားလုံးနီးပါးကို ရက် ၉၀ ရပ်ဆိုင်းထားလိုက်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ဖြစ်ပါတယ်။

အမေရိကန်ပံ့ပိုးနေတဲ့ နိုင်ငံခြားအထောက်အပံ့အစီအစဉ်တွေဟာ “အမေရိကန် ပဓာန” ရည်မှန်းချက်အောက်က အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒနဲ့ ထိရောက်ကိုက်ညီမှုရှိမရှိ ပြန်သုံးသပ်စစ်ဆေးဖို့ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ အရေးပေါ်စားနပ်ရိက္ခာအကူအညီနဲ့ အစ္စရေး ၊ အီဂျစ်ကို ပေးနေတဲ့ စစ်ရေးအကူအညီနှစ်ခုဆိုကိုပဲ ခြွင်းချက်အနေနဲ့ ဆက်လက်အကူအညီပေးဖို့ ခွင့်ပြုခဲ့ပါတယ်။

သမ္မတရာထူးကနေ မထွက်ခွာခင်မှာ ဘိုင်ဒန်က ယူကရိန်းအတွက် စစ်ရေးအထောက်အပံ့တွေ မြန်မြန်ဆန်ဆန် အပြီးသတ်ပေးသွားခဲ့ပါတယ်။ ထရမ့်က ယူကရိန်းအတွက် အကူအညီဆက်မပေးတော့တာမျိုး လုပ်နိုင်တယ်ဆိုတာကို သိနေလို့ပါပဲ။

ကမ္ဘာပေါ်မှာ နှစ်စဉ်နိုင်ငံခြား အထောက်အပံ့ အကူအညီအများဆုံးပေးနေတဲ့ နိုင်ငံဟာအမေရိကန်ပြည်ထောင်စုပါပဲ။ ၂၀၂၃ ခုနှစ်မှာ ဖက်ဒရယ်အစိုးရအသုံးစရိတ်ရဲ့ ၁ ရာခိုင်နှုန်းအထိရှိတဲ့ ဒေါ်လာ ၆၀ ဘီလီယံဝန်းကျင်ကို နိုင်ငံခြားအထောက်အပံ့အကူအညီတွေအတွက် သုံးစွဲခဲ့ပါတယ်။

နိုင်ငံတော်တော်များများမှာ HIV/AIDS ရောဂါကုသပေးတာ ၊ တရုတ်အလုပ်သမားတွေ အတင်းအကျပ်လုပ်အားပေးစေခိုင်းခံနေရတာ ရပ်တန်ဖို့ ကြိုးစားနေတာ ၊ မက္ကဆီကိုနဲ့ ကိုလံဘီယာက ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေကို မူးယစ်ဆေးဝါးတိုက်ဖျက်ရေးအတွက် စွမ်းရည်မြှင့်သင်တန်းပေးတာ။ ဒါတွေဟာ အမေရိကန်အစိုးရရဲ့ အထောက်အပံ့တောင်ဝှေးကို အားပြုရှေ့ဆက်နေရတဲ့ ကမ္ဘာ့အနှံ့က လူမှုအကျိုးပြုစီမံကိန်းတွေထဲက နမူနာအချို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီအကူအညီတွေ ဆိုင်းငံ့ဖို့ ထရမ့်အစိုးရဲ့ အမိန့်ထွက်လာပြီးနောက်မှာ ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်က ဒုက္ခသည်တွေအတွက် ဆေးဝါးကုသပေးမှုတွေ ရပ်ဆိုင်းလိုက်ရပါတယ်။ မြန်မာကျောင်းသားတွေအတွက် DISP ပညာသင်ဆု ရပ်ဆိုင်းသွားပါတယ်။ လာအိုနိုင်ငံက စာသင်ကျောင်းတွေမှာ အာဟာရအစီအစဉ်တွေ ရပ်တန့်သွားပါတယ်။ ကမ္ဘောဒီးယားမှာ မြေမြုပ်မိုင်းရှင်းလုပ်သားရာပေါင်းများစွာဟာ လုပ်အားခမရဘဲ အိမ်ပြန်လိုက်ရပါတယ်။

USAID ရန်ပုံငွေရပ်ဆိုင်းလိုက်တာကြောင့် နိုင်ငံလေးနိုင်ငံမှာရှိတဲ့ လူဦးရေ ၃ ဒသမ ၅ သန်း ထိခိုက်ခံစားရတော့မယ်လို့ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး အစိုးရမဟုတ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းဖြစ်တဲ့ BRAC အဖွဲ့က ဆိုပါတယ်။

“ကူညီထောက်ပံ့ပေးရေးလောကမှာတော့ ဒါက ငလျင်တစ်ခုလို ခံစားလိုက်ရတယ်။ လူ့အသက်တွေ ကယ်နေတဲ့ စီမံချက်တွေကို ဖျက်ဆီးသွားတာလေ”

အတွေ့အကြုံရင့် လူမှုအကူအညီပေးရေးလုပ်သားတစ်ဦးက ဘီဘီစီသတင်းဌာနကို ပြောခဲ့ပါတယ်။

ကမ္ဘာအနှံ့က ကလေးသူငယ်တွေနဲ့ မိသားစုတွေအတွက် “သေရေးရှင်ရေးဆန်ဆန် အကျိုးဆက်တွေ ဖြစ်လာနိုင်တယ်” လို့ Oxfam America ရဲ့ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်သူ Abby Maxman က ဆိုတယ်။

ပိုက်ဆံမဖြုန်းနည်း နိဿရည်း

“အမေရိကန်အစိုးရဟာ နိုင်ငံခြားအကူအညီအထောက်အပံ့အတွက် ပိုက်ဆုံးသုံးတာ များလွန်းတယ်”

“ကျန်တဲ့ နိုင်ငံတွေက ဒီလောက်အကုန်မခံဘဲနဲ့ အမေရိကန်က တစ်နှစ်မှာ ဒေါ်လာ ၇၀ ဘီလီယံလောက် သုံးစွဲနေတယ်”

“ အမေရိကန်ပြည်သူတွေအတွက်ပဲ ပိုက်ဆံတွေ ပိုသုံးသင့်တယ်”

ဒါက USAID အစီအစဉ် ရပ်ဆိုင်းလိုက်တာကို ထောက်ခံသူတွေဘက်ကအမြင် ဖြစ်ပါတယ်။ အခုလို ရပ်ဆိုင်းလိုက်တာက ပြုန်းတီးမှုများတဲ့ အစိုးရအသုံးစရိတ်တွေကို ရှင်းပစ်ဖို့ ရည်ရွယ်တာလို့ သူတို့က ပြောပါတယ်။

စုံလင်ကွဲပြားမှု ၊ LGBTQ+ အခွင့်အရေး ၊ အိမ်ထောင်စုစီမံချက် ၊ ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချမှုနဲ့ အခြားသော အရေးကိစ္စတွေအတွက် အကူအညီပေးနေတဲ့ အထောက်အပံ့အစီအစဉ်တွေကို ရပ်ဆိုင်းမယ်ဆိုတာကို ထရမ့်အစိုးရက ရှင်းရှင်းလင်းလင်း အများသိဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်။ အထောက်အပံ့အစီအစဉ်တွေကို ဆိုင်းငံ့သုံးသပ်မှုလုပ်တာဟာ အမေရိကန်ပြည်သူတွေအတွက် အခုကတည်းက ကောင်းကျိုးတွေ ရလာနေပြီလို့ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး မာကိုရူဘီယိုက ပြောပါတယ်။

“အပြုန်းအတီးများတဲ့ အသုံးစရိတ်တွေကို ကျွန်တော်တို့ ရပ်ဆိုင်းနေတယ်။ “Woke” ပရိုဂရမ်တွေကို ကျွန်တော်တို့ ပိတ်ဆို့နေပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အမျိုးသားအကျိုးစီးပွားနဲ့ ဆန့်ကျင်တဲ့ လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်ချက်မှန်သမျှကို ကျွန်တော်တို့ ဖော်ထုတ်နေတယ်။ ဒီအထောက်အပံံ့အစီအစဉ်တွေကို စစ်ဆေးသုံးသပ်တာမျိုးမလုပ်ဘဲ ဆက်လည်ပတ်ခိုင်းနေမယ်ဆိုရင် အခု ပြောသွားတာတွေက တစ်ခုမှ ဖြစ်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး”

နိုင်ငံခြားအကူအညီရပ်လိုက်ပြီဆိုတဲ့ ထရမ့်ရဲ့အမိန့်ကြောင့် ဝါရှင်တန်မြို့တော်က USAID ရုံးချုပ်မှာလည်း လှုပ်လှုပ်ခတ်ခတ်ဖြစ်နေပါတယ်။ အနှံ့မှာ အကူအညီပေးနေတဲ့ ဓာတ်ပုံတွေဟာ USAID ရုံးချုပ်မှာ ဖယ်ရှားခံလိုက်ရပါတယ်။ အဆင့်မြင့်အရာရှိတော်တော်များများလည်း ရာထူးကနေ ယာယီရပ်နားခံလိုက်ရပါတယ်။ ညွှန်ကြားချက်တွေ တိတိကျကျ လိုက်နာပြီး ဝေ့လည်ကြောင်ပတ်မလုပ်ဖို့ ဝန်ထမ်းတွေကိုလည်း သတိပေးထားပါတယ်။ USAID ဝန်ထမ်းအချို့ဟာ သမ္မတရဲ့အမိန့်ကို ဖီဆန်ဖို့ ကြိုးစားတယ်ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲချက်တွေလည်း ပေါ်ထွက်လာပါတယ်။

အထောက်အပံ့အစီအစဉ်တွေကို တစ်ခုချင်းစီ ဆိုင်းငံ့စစ်ဆေးတာမျိုးမဟုတ်ဘဲ အားလုံးကို ရပ်ဆိုင်းလိုက်တဲ့အပေါ် အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး မာကိုရူဘီယိုက အခုလို ရှင်းပြပါတယ်။

“အနီးကပ်စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးတာမျိုးမရှိဘဲ သူ့အလိုအလျောက် လည်ပတ်နေတဲ့ အထောက်အပံ့အစီအစဉ်တွေကို စစ်ဆေးသုံးသပ်ဖို့ဆိုတာက မဖြစ်နိုင်ဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဒီအထောက်အပံ့အစီအစဉ်တွေမှာ ပါဝင်ပတ်သက်နေတဲ့ အစိုးရအဖွဲ့ထဲက လူတွေရော ၊ အစိုးရအဖွဲ့အပြင်က လူတွေဟာ သူတို့ဆီ အထောက်အပံ့ငွေ ရောက်လာနေသရွေ့ကတော့ ဘာကိုမှ အသေးစိတ်ပြန်ပြောပြချင်စိတ် ရှိမှာမဟုတ်ဘူး”

ညများအားလုံး အိပ်ပျက်ခြင်းသို့

၂၀၀၃ ခုနှစ် သမ္မတဂျော့ဒဗလျူဘုရှ်လက်ထက်မှာ President’s Emergency Plan for AIDS Relief (PEPFAR) ဆိုတဲ့ ကျန်းမာရေးအစီအစဉ်ကို စတင်ခဲ့ပါတယ်။ လက်ရှိအချိန်မှာ ဒီအစီအစဉ်ကို ဆရာဝန် ၊ သူနာပြုနဲ့ အခြားဝန်ထမ်းဦးရေ စုစုပေါင်း နှစ်သိန်းခွဲကျော်နဲ့ ၅၅ နိုင်ငံမှာ လည်ပတ်နေပါတယ်။ ဆေးဝါးထောက်ပံ့မှုနဲ့ ရောဂါကြိုတင်ကာကွယ်ရေးအစီအစဉ်တွေ လုပ်ဆောင်နေကြပါတယ်။ ဒီအစီအစဉ်ဟာ HiV/AIDS ကူးစက်ပျံ့ပွားမှုကို လျှော့ချပေးနေတဲ့ ၊ လူသန်းပေါင်းများစွာရဲ့ အသက်ကို ကယ်တင်ပေးနေတဲ့ လူမှုအကျိုးပြုအစီအစဉ်တစ်ခုလို့ ကမ္ဘာက သိထားပါတယ်။ USAID အကူအညီကို ရပ်ဆိုင်းလိုက်တာကြောင့် လူဦးရေ သန်း ၂၀ ကို ဆေးဝါးကုသပေးနေတဲ့ PEPFAR ဆေးခန်းတွေလည်း အကြီးအကျယ် ထိခိုက်သွားပါတယ်။

အမေရိကန်အစိုးရအထောက်အပံ့နဲ့ သူ ဆောင်ရွက်နေတဲ့ လူမှုအကျိုးပြုအစီအစဉ်တော်တော်များများလည်း ရပ်ဆိုင်းလိုက်ရပြီလို့ European Institute of Peace အဖွဲ့က Paul Jordan က ယူကေလွှတ်တော်ကော်မတီတစ်ခုမှာ ပြောခဲ့ပါတယ်။

“ဒီလောက်အထိ ဆိုးရွားပြင်းထန်တာမျိုး ကျွန်တော် အရင်က မမြင်ဖူးဘူး”

အကူအညီပေးရေးအဖွဲ့တွေရဲ့ တောင်းဆိုမှုတွေကြောင့် အမေရိကန်အစိုးရဘက်က ဖြေလျှော့မှုအချို့ လုပ်လာတာရှိပါတယ်။ အရေးပေါ်စားနပ်ရိက္ခာအပြင် အရေးကြီးဆေးဝါးတွေ ၊ ဆေးဝါးကုသပေးမှုတွေ ၊ စားနပ်ရိက္ခာနဲ့ နေရာထိုင်ခင်းအပြင် အခြားသော အခြေခံလူ့လိုအပ်ချက်တွေကိုပါ ခြွင်းချက်စာရင်းထဲ တိုးချဲ့ထည့်သွင်းခဲ့ပါတယ်။

“သေရေးရှင်ရေးအခြေအနေတွေအတွက် ဉာဏ်ပါပါခြွင်းချက်ထားပေးတာကလွဲ ကျန်တာတွေကို ယာယီရပ်ဆိုင်းငံ့လိုက်တာက အသုံးစရိတ်ပြုန်းတီးမှုတွေကို ရပ်တန့်ဖို့ တစ်ခုတည်းသော နည်းပဲ”

USAID ရပ်ဆိုင်းသွားတာကြောင့် ဒုက္ခရောက်နေရသူတွေထဲမှာ ယူဂန်ဒါနိုင်ငံ မာစင်ဒီမြို့က မစ္စတာတက်ဒီရူးဂေလည်း ပါဝင်ပါတယ်။

“အဲဒါ တကယ်ကို စိတ်ထိခိုက်စရာကောင်းပါတယ်။ ရှေ့လျှောက် ကျွန်တော့်မှာ အိပ်မပျော်မယ့်ညတွေချည်းပဲပေါ့လေ”

မစ္စတာရူးဂေဟာ USAID က ရတဲ့ နှစ်စဉ်ထောက်ပံ့ကြေးနဲ့ လယ်သမားတွေ ငှားရမ်းပြီး ကျန်းမာရေးအတွက် အထူးကောင်းမွန်တဲ့ မိုရင်ဂါအရွက်တွေကို စိုက်ပျိုးပါတယ်။ မြောက်အမေရိကနဲ့ ဥရောပဈေးကွက်ကို တင်ပို့ရောင်းချပါတယ်။

“ကျွန်တော်နားလည်သလောက်ပြောရရင် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ပရိုဂရမ်က အမြဲတမ်းပိတ်သိမ်းလိုက်ရနိုင်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ကျွန်တော်တို့က ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှုကို ကာကွယ်ဖို့နဲ့ အစိမ်းရောင်စီးပွားရေးလုပ်ငန်းအဖြစ် ဦးတည်ပြီးလုပ်နေကြတာ။ ဒါတွေက ထရမ့်အတွက် တကယ်တမ်း အရေးကြီးတဲ့အရာ ဟုတ်မနေဘူးလေ”

ထရမ့်ရဲ့ အမိန့်ထွက်လာပြီးတဲ့နောက်မှာတော့ လယ်သမားတွေအတွက် လုပ်အားခမပေးနိုင်ဘဲ သူ့ရဲ့ အလုပ်တွေ ရပ်ဆိုင်းရမယ့်ပုံပါပဲ။ မစ္စတာရူးဂေက အခုလို ပြောတယ်။

“တကယ်တော့ လာမယ့်ရာသီမှာ ဘာတွေစိုက်ကြမလဲဆိုတာ ဆွေးနွေးဖို့ ကျွန်တော်တို့လယ်သမားတွေအားလုံး အစည်းအဝေးလုပ်ကြတော့မှာ။ အခုတော့ အသုဘပွဲနဲ့ ပိုတူတော့မှာပဲ”

အမေရိကန်အစိုးရက ရန်ပုံငွေထောက်ပံ့ပေးတဲ့ အစီအစဉ်တိုင်း ၊ အမေရိကန်အစိုးရက ချမှတ်အကောင်အထည်ဖော်တဲ့ မူဝါဒတိုင်းဟာ ရိုးရှင်းတဲ့ မေးခွန်းသုံးခုကို ဖြေနိုင်ရမယ်လို့ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးမာကိုရူဘီယိုက ဆိုပါတယ်။

“အဲဒါက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို ပိုလုံခြုံစေမှာလား”

“အဲဒါက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို ပိုအင်အားကြီးစေမှာလား”

“အဲဒါက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို ပိုကြွယ်ဝချမ်းသာစေမှာလား”

Ref : The New York Times, Time magazine, BBC, RFA

ဈာန်ဟိန်း